Het belang van echt contact voor persoonlijke groei
“Een goede relatie opbouwen is in mijn ogen essentieel om echt met een groep te kunnen werken, of het nu gaat om professionals of leerlingen,” vertelt Liesbeth Groen, didacticus, onderwijskundige en docent bij de Pabo bij Saxion. Ze is ook expertcoach van het leerteam van CSG Reggesteyn, een van de twee leerteams die deelnemen aan de pilot ‘Doelbewuste oefening’. “Voor mij draait het om authentieke interactie, met respect voor elkaars ideeën en uitgangspunten. Eerlijkheid en veiligheid zijn daarbij kernwaarden, waarin iedereen zichzelf kan zijn en elkaars persoonlijke groeiproces wordt gerespecteerd. Én waarin je elkaar niks verplicht of wat van elkaar moet, want als je niks wil van iemand, kan iemand zélf iets willen!
Voor mij is formatief handelen in wezen gebaseerd op dit principe: leerlingen de ruimte geven om zichzelf te ontwikkelen, hun eigen doelen te stellen en hun leerproces zelf vorm te geven. In een positieve en ondersteunende leeromgeving, waarin leerlingen zich veilig en gewaardeerd voelen, want dan durven ze eerder uitdagingen aan te gaan. Dit vraagt wel van docenten dat ze een sfeer van respect en vertrouwen creëren, waarin ze leerlingen aanmoedigen om vragen te stellen, fouten te maken en van elkaar te leren.”
Formatief handelen
Sinds september 2022 is Liesbeth als expert-coach betrokken bij het leerteam Havo van de Toekomst van Reggesteyn. Dit leerteam maakt deel uit van het pilotproject ‘Doelbewust Oefenen’ en heeft het afgelopen jaar gewerkt aan de verdere ontwikkeling en implementatie van formatief handelen binnen de school. “Toen ik begon bij Reggesteyn werd al snel duidelijk dat er onbewust al veel aandacht werd besteed aan formatief handelen. De volgende stap was het onbewust bekwaam handelen over te laten gaan in bewust bekwaam handelen. Hierbij wilden we niet blijven hangen op het niveau van de standaard methodieken, het zogenaamde toepassen van ‘formatieve trucjes’. Want waar het echt om gaat is de manier van denken en van omgaan met leerlingen tijdens het leerproces aanpassen. Daarom zijn we als leerteam, samen met Eddy Held, de teamleider, op zoek gegaan naar datgene wat we als leerteam konden doen om het formatief handelen binnen de school nog verder (bewust) vorm te geven.
Zet kleine stappen om formatief handelen geleidelijk in je lespraktijk te integreren.
Dit leidde ons naar het Profielwerkstuk, een vakoverschrijdend project waarbij het leerproces centraal staat. Daarom leent het zich goed voor een gezamenlijke start met formatief handelen. Ook gaven docenten aan dat ze moeite hadden met de beoordeling, omdat de scores vaak dicht bij elkaar lagen. Genoeg redenen om ook meer te leren over formatieve beoordeling en evaluatie. En om te ontdekken hoe je, met formatief handelen als basis, leerlingen kunt motiveren om zelfstandig aan de slag te gaan.”
Feedbackparadigma’s
Feedback is hierbij een belangrijk onderwerp. Onder andere naar aanleiding van een lezing over feedbackgeletterdheid in de ‘week van de toetsbekwaamheid’, is met de leergroep uitgebreid gesproken over het belang van ‘feedbackgeletterdheid’ bij formatief handelen.
“Voorheen ging feedback vooral over ‘aanwijzingen en informatie gericht op het verbeteren van het eindproduct’. Het nieuwe paradigma gaat ervan uit dat feedback alleen maar nuttig is, als het proces centraal staat en er sprake is van een dialoog. Dit betekent dat leerlingen de ruimte moeten krijgen om iets met feedback te doen. Het vereist onder andere een lange leerlijn, waarbij minder wordt getoetst en pas aan het einde de voortgang wordt gemeten. Maar ook dat leerlingen moeten kunnen kiezen welke docent de beste feedback kan geven. En dat ze niet alleen ontvangers van feedback zijn, maar ook gebruikers en soms zelfs ook feedbackzoekers.
Een ander belangrijk aspect is begeleide zelfsturing, waarbij zelfsturing wordt opgebouwd door feedback. Wanneer is het nodig? Wanneer is het nuttig? En hoe ga je om met emotionele reacties op feedback? De rol van de docent is hierbij van groot belang, omdat deze de brug slaat tussen dialoog en interactie, en bekwaam is in feedbackgeletterdheid.
Vervolgens hebben we dit nieuwe feedbackparadigma toegepast op het profielwerkstuk door “onvolledige rubrics” te ontwikkelen, in samenwerking met docenten. Docenten willen dat leerlingen actief betrokken zijn bij het invullen en aanvullen van de rubrics tijdens hun leerproces. Dit geeft leerlingen inzicht in de criteria voor beoordeling, bevordert zelfreflectie en maakt leerlingen meer verantwoordelijk voor hun eigen leerproces. Dat is zo essentieel!”
Cyclus van doelgericht werken
“Als ik terugkijk op het afgelopen jaar, realiseer ik me dat de cyclus van doelgericht werken wellicht langer duurde dan verwacht. Maar het is belangrijk dat het proces de tijd krijgt om goed te worden geïntegreerd: de theorie, ideeën en aanpak moeten landen. Het vraagt tijd en ruimte om vertrouwd te raken met de didactiek van formatief handelen, keuzes te maken die aansluiten bij de leerlingen en passen bij het eigen vak en vakdidactiek. De voorbereiding, het definiëren van doelen en de aanpak vergden ook de nodige tijd. Voor mij draait doelgericht werken niet om de snelheid van het doorlopen van de cyclus, maar om het eigen maken van het proces.
En zoals ik al eerder noemde kost het ook tijd om elkaar te leren kennen en een band op te bouwen wanneer je samen zo’n proces doorloopt, net zoals in de klas. Om echt te kunnen leren is het belangrijk om de tijd te nemen om ‘het jouw klas te maken’ en een relatie op te bouwen met je leerlingen. Wat mij betreft is dat gelukt. Ik ben trots op het leerteam van Reggesteyn. Het is een fijn team met zeer betrokken mensen. Ze zijn gedreven, hebben waardevolle ideeën en het is een genoegen om met hen samen te werken. Ik zie uit naar volgend jaar!”
Zelf aan de slag met formatief handelen?
Tot slot gaf Liesbeth nog een paar tips voor wie zelf meer met formatief handelen wil doen:
- Blijf nieuwsgierig, sta open voor verandering en experimenteer met verschillende strategieën en methoden.
- Denk aan het belang van reflectie en het voortdurend evalueren en aanpassen van je aanpak op basis van de behoeften en feedback van de leerlingen
- Professionalisering en het delen van kennis en ervaringen binnen het onderwijsveld zijn van groot belang. Door samen te werken en van elkaar te leren, kun je je onderwijspraktijk verbeteren en bijdragen aan de leerresultaten van je leerlingen.
- Zet kleine stappen om formatief handelen geleidelijk in je lespraktijk te integreren.
Meer weten?
Heb je vragen, wil je meer weten over formatief handelen of over Havo van de Toekomst?
Gerelateerde artikelen
Meer weten?
Heb je vragen, wil je meer weten over formatief handelen of over Havo van de Toekomst?