Doelbewust oefenen voor een duurzame verandering
“Effectieve samenwerking in een leerteam, ofwel een professionele leergemeenschap (PLG), vormt de kern van duurzame verandering. Af en toe een bijeenkomst volstaat niet. Intensieve langdurige samenwerking, experimenteren, oefenen en het stimuleren van individuele ontwikkeling staan centraal, met de nadruk op doelgericht oefenen.” Nico Rutten, een ervaren trainer en docent Ontwikkelingspsychologie bij Saxion, beschouwt dit als een cruciaal inzicht uit zijn lessen en trainingen over Zelfsturend leren. Nico Rutten brengt zijn rijke ervaring als inhoudelijke expert-coach op het gebied van Zelfsturend leren in bij het leerteam van Erasmus in Almelo.
Kleine stappen
“Het effect van doelbewust oefenen is echt groot. En het principe is eigenlijk best simpel. Je maakt eerst samen helder wat je (anders) wil doen, in dit geval ervoor zorgen dat leerlingen hun eigen leren beter kunnen aansturen. Daarna onderzoek je hoe je dat doel kunt opdelen in subdoelen en verdiep je je in theorie om erachter te komen welke inzichten de literatuur oplevert. In de volgende stap maak je je aanpak concreet middels een actieplan, waarmee je aan de slag gaat in de praktijk. In dit geval in je les. Door er vervolgens samen naar terug te kijken en te reflecteren op de opgedane ervaringen, kom je tot veel betere inzichten hoe je jouw aanpak kan optimaliseren. En daarmee begin je de cyclus weer opnieuw. Dit is heel makkelijk gezegd, maar natuurlijk niet gelijk heel makkelijk gedaan. En zo kom je bij de essentie van mijn werk: het begeleiden van professionals en leerteams die hiermee aan de slag willen.”
Zelfsturend leren
Afgelopen jaar begeleidde Nico het leerteam van Het Erasmus in Almelo. Zij werken aan het integreren van zelfsturend leren in het onderwijs: zowel bij de leerlingen als bij de docenten. Hierbij gebruiken zij het boek ‘Zelfregulerend leren: effectiever leren met leerstrategieën’ van Pieternel Dijkstra als leidraad. In dit interview vertelt Nina Boom, een van de docenten uit het leerteam, meer over zowel dit thema als dit boek.
“Het leerteam was al bezig met dit thema. Dit schooljaar wilden ze dit steviger neerzetten, onder andere door mij als inhoudelijk expert toe te voegen aan het leerteam. Het is een gemotiveerde groep, die hier elke dinsdagmiddag samen mee aan de slag gaat. Dat is al een succesfactor trouwens als je werkt met PLG’s: structureel bij elkaar komen.
Regelmatig haak ik daarbij bij aan om te bespreken hoe het gaat, waar ze tegenaan lopen, hoe de voortgang is. De lesobservatie is een van de dingen die ik daarbij heb ingebracht.”
De kracht van lesobservatie
Het woord lesobservatie alleen al zorgt voor een schrikreactie. Komt er dan iemand de hele dag bij mij in de klas? Zeggen wat ik allemaal verkeerd doe? “Dat zijn inderdaad veel gehoorde reacties van docenten. Maar daar gaat het helemaal niet over! De bedoeling is juist op een diepere laag inzicht te krijgen in het eigen handelen, vanuit de aanpak van het zelfsturend leren. Want daar kun je je best in verdiepen vanachter je bureau, maar werkelijke verandering kan pas als je het zelf ervaart en je bewust wordt van je handelen. Het is overigens ook niet nodig dat iemand in de klas komt zitten. Een video-opname werkt vaak veel beter, want die kun je alleen en met collega’s (vaker) terugkijken.
Weet je wat vaak zichtbaar wordt bij het observeren, niet alleen in dit leerteam maar ook bij de andere scholen en leerkrachten die ik de afgelopen jaren heb geobserveerd? Dat de meeste leerkrachten diverse leerstrategieën al lang toepassen! Door het achteraf bespreken van de observatie worden ze zich daar veel bewuster van. Ook zien ze dan dat ze het wel doen, maar níet vertellen aan de leerlingen. Ze herhalen de stof bijvoorbeeld aan het begin van de les, maar vertellen niet dat het activeren van voorkennis het leren van nieuwe stof vergemakkelijkt. De leerling denkt dan wellicht: ‘Supersaai; dit hebben we toch al lang gehad??’, in plaats van dat ie begrijpt dat het haar/hem verder helpt.
Zo simpel is het eigenlijk: door te benoemen van wat je doet en waarom je doet dat doet, leren ze stap voor stap meer zelfsturend te leren. Want leerlingen, en docenten trouwens ook, zien en doen dat niet vanzelf. Het betekent overigens niet dat je alles wat je doet moet benoemen he. Dan kom je nooit aan de inhoud toe. Wel helpt het om het een tijd lang veel te doen en te oefenen. Zo ontwikkel je jezelf van bewust onbekwaam naar bewust bekwaam, en vervolgens naar onbewust bekwaam.”
De bedoeling van lesobservatie is juist op een diepere laag inzicht krijgen in het eigen handelen.
De beweging vergroten
Het afgelopen jaar lag de focus op het bewust worden van welke strategieën al gebruikt worden en welke nog niet. “Het begrippenkader dat je daarbij als school gebruikt is ook een belangrijke succesfactor. Je kunt het zoveel makkelijker overbrengen op leerlingen en collega’s als je werkt met de begrippen je sowieso al gebruikt, in plaats van eerst nieuwe begrippen te moeten eigen maken. Het leerteam is nu bezig met het samenbrengen van die begrippen, onder andere op een poster. Dat kan als een praatstuk gebruikt worden en helpt om de bewustwording te vergroten bij zowel leerlingen als docenten.
Het idee van doelbewust oefenen is dat je steeds die cyclus doorloopt. Je bedenkt een (sub)doel, verdiept je in de theorie en maakt een actieplan. Vervolgens breng je dat in de praktijk en evalueert dat om helder te krijgen wat aangepast moet worden voor de volgende cyclus. Die cyclus een eerste keer doorlopen duurt soms wat langer. Wat je ook vaak ziet is dat het doorlopen langer duurt als het subdoel te groot is. ‘Zelfsturend leren integreren bij de leerkracht’ is bijvoorbeeld een heel groot subdoel, te groot eigenlijk. Dus hoe kleiner je de subdoelen maakt, des te makkelijker je de cyclus door kunt gaan. Daar leer je het meeste van én het zorgt voor het versnellen van de vernieuwing! Dat is een van onze aandachtspunten voor volgend jaar. Dan gaan we onder andere verder met het activeren van het zelfsturend leren bij leerlingen en collega’s!”
Meer weten?
Heb je vragen, wil je meer weten over Doelbewust oefenen of over Havo van de Toekomst?
Gerelateerde artikelen
Meer weten?
Heb je vragen, wil je meer weten over Doelbewust oefenen of over Havo van de Toekomst?