Doelbewuste oefening

In het schooljaar 2022-2023 zijn we binnen het programma Havo van de Toekomst begonnen met een pilot met een vernieuwde methodiek, waarbij de principes van doelbewuste oefening worden toegepast. Ter inspiratie deelden we in de e-mailings een aantal van deze principes. Op deze pagina hebben we die principes verzameld, zodat je het makkelijk in je eigen ontwikkelproces kunt gebruiken!

1: Meest effectieve methode om expertise te ontwikkelen

De Zweedse onderzoeker Anders Ericsson heeft zijn leven gewijd aan het bestuderen van experts die in hun vakgebied tot de absolute wereldtop behoren: sporters, musici, schakers, artsen, zakenlieden, docenten, enz. Hoe kom het dat deze mensen toppresteerders zijn? Ericsson kwam erachter dat al deze mensen hetzelfde doen: doelbewust oefenen. Individuele verschillen in prestaties zijn een direct gevolg van de hoeveelheid tijd die zij besteden aan doelbewuste oefening.1

Doelbewuste oefening is “doelgerichte training vanuit een besef wat het doel is en hoe daar naartoe gewerkt moet worden”.2 Het belangrijkste kenmerk van doelbewuste oefening is “dat je probeert iets te doen wat je nog niet kunt – iets wat je uit je comfortzone haalt – en dat je dat steeds opnieuw oefent, met aandacht voor de manier waarop je dat doet, waar je tekortschiet en hoe je dat kunt verbeteren”.3

“Het brein is flexibel en training kan vaardigheden creëren die voorheen ontbraken. Leren is een manier om nieuwe vaardigheden te creëren, in plaats van een hulpmiddel om mensen naar het niveau te tillen waarop ze kunnen profiteren van hun aangeboren talent. Leren is geen methode om je aanleg te realiseren, maar een methode om die te ontwikkelen”.4

  1. Ericsson, K. A., Charness, N., Feltovich, P. J., & Hoffman, R. R. (Eds.) (2016). The Cambridge handbook of expertise and expert performance. Cambridge: Cambridge University Press.
  2. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv., p. 124. 
  3. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv, p. 184.  
  4. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv, p. 20.  

2: Start met het stellen van doelen

Doelbewuste oefening gaat om het verbeteren van je functioneren, je vaardigheden.1 Je hebt een duidelijk doel om specifieke onderdelen van je functioneren te verbeteren door doelbewust te oefenen.1,2 Doelbewuste oefening start dan ook met het stellen van een verbeterdoel. Begin dus met het einddoel voor ogen.3

Wat is je gewenste situatie? Stel van hieruit een algemeen verbeterdoel. Deel dit doel op in specifieke, meetbare subdoelen.1 Bouw het op van makkelijk naar moeilijk en zorg dat je doelen meetbaar zijn. Formulier ze SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden). Door de doelen meetbaar te maken, zul je concreet je vooruitgang zien tijdens het oefenen.1 Op deze manier kun je stapsgewijs je vaardigheden (door)ontwikkelen. 

  1. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv. 
  2. Visser, C. (2017). Leren en presteren. Just-in-Time Books.
  3. Covey, S.R (2013). The 7 Habits of Highly Effective People. Simon & Schuster

3: Motivatie, concentratie, inspanning en commitment 

Doelbewuste oefening vindt plaats “buiten je comfortzone en vereist motivatie, concentratie, inspanning en commitment. Eigenlijk dat je voortdurend probeert om net iets boven je huidige vermogen te presteren. Het vergt dus een bijna-maximale inspanning en dat is meestal niet leuk”.1 Bij effectief leren horen dus momenten van ongemak en lichte frustratie.2 Frustratie bij leren is onvermijdelijk en is een standaard onderdeel van je grenzen verleggen.2,3 Het is dus een goed teken als je groeipijn tijdens het oefenen ervaart: no pain, no gain!2

Om gemotiveerd te blijven is het belangrijk dat je voortdurend concreet ziet waarin je vooruitgaat, ook al zijn het maar kleine stapjes.3 Daarom is het ook zo belangrijk om je verbeterdoel op te delen in specifieke, meetbare subdoelen. Vier je succeservaringen, eventueel met een kleine beloning als je een doel hebt bereikt!1

  1. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv., p. 124.
  2. Visser, C. (2017). Leren en presteren. Just-in-Time Books.
  3. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv.

4: De kracht van informatieve feedback

Een cruciaal onderdeel van het doelbewuste oefenproces is het krijgen van informatieve feedback.1 Doordat je je verbeterdoelen meetbaar en specifiek hebt omschreven, kun je hierop gerichte feedback ontvangen.1 Regelmatige feedback op de uitvoering van je oefenen is nodig, zo snel mogelijk na de uitvoering van je oefenactiviteit.1 Het meest wenselijk is als je informatieve feedback van een expert in jouw (door te) ontwikkelen vaardigheid krijgt.1 Vraag anders een collega. Bedenk dat er verschillende vormen en bronnen van feedback mogelijk zijn. 

Feedback moet informatief zijn, wat betekent dat feedback zo doelgericht, concreet en gedetailleerd mogelijk is. Zorg dat feedback gericht is op progressie (waarin ben je gegroeid) en discrepantie t.o.v. het leerdoel (wat is er nog nodig om het leerdoel te bereiken).2

Kijk hierbij naar wat het doel is (feed-up), vervolgens hoe het oefenen is verlopen en wat er goed is gegaan, welke vooruitgang is geboekt (feed-back) en tot slot wat er nog nodig is om je doel te halen (feed-forward).2,3,4  Kortom, je moet concreet uit de voeten kunnen met de feedback die je krijgt, zodat je ook je aanpak bij kunt stellen en concrete aanpassingen kunt toepassen wanneer je de volgende keer oefent. 

  1. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv. 
  2. Voerman, L. & Faber, F. (2019). Didactisch coachen. De Weijer Uitgeverij.
  3. Hattie, J. (2014). Leren zichtbaar maken [Visible Learning for Teachers] (F. Collignon, Vert.; 3e dr.). Bazalt Educatieve Uitgaven. (Originele bron gepubliceerd in 2012)
  4. Hattie, J. & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational Research, 77, 81-112. 

5: De kracht van herhaling

Oefenen, oefenen en nog eens oefenen. Het is belangrijk dat je herhaaldelijk en regelmatig oefent, zodat er ruimte is voor een stapsgewijze verbetering1. Het biedt de mogelijkheid tot het maken van fouten en ervan te leren. Dat betekent dat je niet domweg oefenactiviteiten herhaalt zonder erbij na te denken.1 Oefen op een doelbewuste manier. “Het doel van herhaling is het opsporen van zwakke punten en de verbetering daarvan, door verschillende manieren uit te proberen, totdat een werkwijze succes heeft”.2

Daarnaast is regelmatige training ook belangrijk, omdat het tot verandering in de hersengebieden leidt die door de training worden geprikkeld.1 Dat betekent dat je hersenen zich aanpassen aan de uitdaging door zich dusdanig te reorganiseren dat je beter kunt functioneren. De veranderingen die het oefenen in je lichaam en hersenen teweegbrengt moeten ook onderhouden worden: wanneer je stopt, zullen de veranderingen geleidelijk verdwijnen.1

  1. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv. 
  2. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv., p. 185. 

6: Begeleiding door een expert 

Om doelbewust te kunnen oefenen is het belangrijk dat je hele doelbewuste oefenproces begeleid wordt door een expert op het gebied van jouw te (door)ontwikkelen vaardigheid: van het opstellen van een doel en plan tot het geven van feedback en bepalen of het doel bereikt is.1 Zoek dus een expert die je kan begeleiden. 

Maar wat als je geen expert vindt om je te ondersteunen in je doelbewuste oefenproces? Vraag dan een college (of meerdere collega’s). Ericsson geeft aan dat als je zonder begeleiding van een expert effectief wilt trainen, het belangrijk is “om de drie c’s in de gaten te houden: concentratie, commentaar, correctie. Deel de vaardigheid op in onderdelen die te herhalen zijn en effectief geanalyseerd kunnen worden, spoor zwakke punten op en bedenk manieren om daaraan te werken”.2 Dus ook zonder begeleiding van een expert kun je doelgericht je onderwijs verbeteren!

  1. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv. 
  2. Ericsson, K. A., & Pool, R. (2016). Peak: How all of us can achieve extraordinary things (C. Sykora, Vert.; 3e druk). Uitgeverij Unieboek, Het Spectrum bv., p. 186.