Leerstrategieën

Metacognitieve kennis

Overzien                                 
Het inzetten van kennis over leren en hoe je dat het best kunt doen.

Jezelf kennen                         
Het inzetten van kennis je over jezelf hebt als het gaat om leren.

Metacognitieve vaardigheden

Vooruitkijken                         
Het plannen van leerwerk in termen van taken, tijd en prioriteiten.

Bijhouden                              
Het nagaan en bijhouden van de voortgang in het leren tijdens een leertaak (zowel in termen van resultaten als in termen van concentratie en inzet).

Terugkijken                            
Het terugkijken op de leertaak en het leerproces en daaruit een conclusie of les trekken.

Cognitieve vaardigheden

Herhalen                                
Het letterlijk herhalen van de leerstof.

Verdiepen                              
Actief iets doen met de leerstof en erover nadenken.

Structureren                          
Het inperken en organiseren van informatie en leerstof in de vorm van geschreven tekst of visuele weergaven.

Organisatievaardigheden

Jezelf organiseren                 
Het in goede banen leiden van de eigen inspanningen ten behoeve van het leren.

Omgeving organiseren          
Het creëren van een leeromgeving waarin optimaal geleerd kan worden.

Anderen organiseren            
Het beïnvloeden van anderen zodat je van hen krijgt wat je nodig hebt om goed te kunnen leren.

Motivatie

Jezelf vertrouwen                  
Het hebben of verkrijgen van vertrouwen in het eigen kunnen om een leertaak tot een succes te brengen en dat zelfvertrouwen gebruiken om jezelf te motiveren.

Het nut zien                           
Het verkrijgen van inzicht in de waarde van leerstof of een leertaak en dat gebruiken om jezelf te motiveren.

Jezelf motiveren                    
Het aanboren van de eigen (intrinsieke) motivatie voor leren en deze inzetten tijdens het leren.

Impact van het eigen handelen

Leren leren

“Hierbij zijn die leerstrategieën zo belangrijk. Door de leerling te ondersteunen en stimuleren om het zelfbewustzijn te vergroten, leert de leerling om te leren. Op de manier die past bij hem/haar. Dit is ook wel nieuw voor veel mensen hoor: dat je op veel verschillende manier kunt leren (en werken trouwens), en dat het ook per activiteit verschillend kan zijn. 

Een van de dingen die ik zelf doe in mijn lessen, is het evalueren van de toetsen door vragen te stellen als: hoe heb je geleerd; wat heeft je dat opgeleverd; wat zou je een volgende keer anders doen? De manier hoe wij de proefwerken opbouwen helpt hier ook bij. Bij ons op school werken we met biologie met RTTI [Reproductie, Toepassing1, Toepassing 2 en Inzicht). Het geeft inzicht in de score op reproductie (leerwerk), op toepassing (begrijpen en kunnen toepassen), en op inzicht (verbanden kunnen leggen). De leerling heeft daarmee inzicht in welk onderdeel goed gaat, en welk onderdeel meer aandacht nodig heeft.

Zo ontdekt een leerling stap voor stap hoe hij/zij het liefste en het beste leert. En eigenlijk kan het ook alleen maar zo. Er is geen stappenplan ofzo die voor iedereen werkt. Het is een ontdekkingsreis die iedereen voor zichzelf moet maken. En dat is best soms lastig: niet alleen voor leerlingen, ook voor docenten en ouders. Het vraagt loslaten wat je kent en ‘hoe het hoort’, en vertrouwen dat het wel goed komt. Ook als het soms ‘fout’ gaat en de leerling een lager cijfer heeft.” 

Thema voor dit schooljaar

Leerstrategieën is het thema waar het leerteam Havo van de Toekomst van Het Erasmus dit jaar aan werkt. “Het is een belangrijke ontwikkeling bij ons op school en iets wat bij de havo nog mist. Daarom werken we in het leerteam aan een aanpak om het te integreren in het onderwijs: zowel bij de leerlingen als bij de docenten. Op dit moment geven de mentoren van de eerste en vierde klassen een aantal lessen aan de leerlingen over de veertien leerstrategieën.

De volgende stap is het stimuleren van de vakdocenten om ook met leerstrategieën in de les te werken en die taal te gaan gebruiken. Dan wordt het een krachtige combinatie van kennis en toepassing daarvan. Hiervoor kijken we o.a. per groep leerstrategieën hoe we dat het beste terug kunnen laten komen in de les. Door onderzoek, door het zelf toe te passen in onze eigen lessen, dat evalueren en indien nodig aanpassen. 

Vervolgens gaan we aan de slag hoe we het zo makkelijk mogelijk maken voor de docenten. Met tips en trucs, voorbeelden van kleine aanpassingen. Bij de ontwikkeldagen die we hier op school over gehad hebben, bleek dat veel docenten dat prettig vinden. Ze zijn enthousiast over het onderwerp en zich bewust van de toegevoegde waarde. Vooral als het praktisch en niet ingewikkeld is: dan is het makkelijker integreren.

En misschien gaat het vooral wel om zowel leerlingen als docenten bewust te maken van wat ze eigenlijk al doen; en hoe ze dat met kleine stapjes beter kunnen doen. Herhalen is bijvoorbeeld een van de leerstrategieën. Veel docenten beginnen de les met een korte herhaling van de stof van de vorige keer, maar vertellen daar meestal niet bij waarom ze dat doen. Terwijl als je dat ‘ondertitelt’, de leerling wellicht beter begrijpt waarom dat belangrijk is.” 

Strategie voor leren

“Door de NPO-gelden, die we kregen i.v.m. de corona-achterstanden, is het belang van dit thema snel groter geworden. Want een van de dingen die de leerlingen hadden gemist, was het ontwikkelen van vaardigheden. Maar hoe doe je dat dan; hoe kun je elke leerling bereiken, als je 30 leerlingen in je klas hebt? Verschillende leerlingen, met verschillende niveaus, leervoorkeuren etc.: dat is niet te doen! Maar het kan wél als je de leerling zelfbewust maakt, zodat hij/zij antwoorden heeft op vragen als ‘wie ben ik, hoe werk ik, wat heb ik nodig en van wie, hoe vraag of organiseer ik dat, welke ondersteuning heb ik nodig, en bij wie moet ik zijn?

In dit hele proces hebben we hulp gehad van Strategie voor leren, een mooie organisatie die door het hele land aan het werk is, zeker sinds corona. Leuke bijkomstigheid was dat het geleid bleek te worden geleid door een ouder van een leerling van onze school! Een tiental collega’s hebben een cursus gevolgd over de leerstrategieën, om hier zelf les in te kunnen geven.

In het eerste jaar hebben we verschillende leerlingen lessen gegeven in leerstrategieën, met als doel om corona-achterstanden weg te werken. Wij zagen in dat die lessen erg waardevol waren en wilden dit integreren in ons reguliere onderwijs. 

De eerste stap daartoe waren vier bijeenkomsten voor het gehele personeel op ontwikkeldagen. De organisatie van Strategie voor leren heeft voor een introductie van leerstrategieën gezorgd voor de gehele school. Daarnaast richten wij ons als leerteam Havo van de Toekomst op het integreren van leerstrategieën in de lessen. Ook heeft elke collega die lesgeeft, een praktisch boek gekregen met heldere theorie en vooral veel tips en voorbeelden.”

Het kan altijd beter, leuker of makkelijker!

“Wat ik in dit proces zelf heb ontdekt, is dat ik het zo leuk vindt om nieuwe dingen te proberen. Steeds weer verder kijken naar hoe ik mijn en het onderwijs beter kan maken. Hoe ik mijn leerlingen beter kan laten ontwikkelen. Hoe ik de lessen leuker kan maken. Onderwijsontwikkeling lijkt vaak heel ingewikkeld, maar dat is lang niet altijd zo! Stapsgewijs je aandacht en focus verplaatsen heeft meer impact dan je denkt. 

Voorheen ging het in onderwijs vooral om kennisoverdracht. We merken nu dat daarnaast het ontwikkelen van diverse vaardigheden steeds belangrijker wordt. Informatie is tegenwoordig overal te vinden. Leerlingen leren om daarmee om te gaan; daar hebben ze echt wat aan. Komen we weer terug op die strategieën. En op waar we het in het begin over hadden: als docenten en als ouders hebben we daar zelf ook veel aan! 

Ik heb nog een grappige tip bij de strategie ‘Jezelf organiseren; hoe creëer je een omgeving waar je lekker in werkt’. Iemand tipte mij op ‘Study with me / Work with me pomodoro’. Dit zijn video’s op youtube, waar je iemand ziet werken, soms met de pomodoro-techniek. Het blijkt dat als je een ander geconcentreerd ziet werken, dat jezelf stimuleert om dat ook te doen! Ik geloofde er eerst niks van, maar toen ik dat probeerde bij het nakijken van proefwerken, bleek dat het toch echt werkt. Waar ik daar normaal best snel bij afgeleid ben, zat ik nu ineens een paar uur heel geconcentreerd te werken!”