Stimuleren van eigenaarschap en creativiteit

‘Het moment dat je die glinstering weer terugziet in de ogen van de leerling; dat ie de eigen kracht en kwaliteiten weer ontdekt: daar doe ik het voor.” Aan het woord is Frits Rabbering, mede-initiator Vakhavo en docent natuurkunde bij het Twents Carmel college.

“Het is een complexe maatschappij waarin we leven, ook voor onze leerlingen. Ze moeten al jong grote keuzes maken die van invloed zijn op hun toekomst. Ook moet het wel de goede keuze zijn, want ze ‘moeten wel gelijk op de goede plek terecht komen’. Maar zo werkt dat niet. Het kost tijd om te ontdekken wie je bent, wat je goed kunt en wat je leuk vindt. Ook is ons schoolsysteem daar niet echt op gericht: veel wordt bepaald en er is niet veel ruimte voor eigen inbreng. Niet gek dat veel studenten niet zo gemotiveerd zijn en het eigenaarschap vaak ontbreekt. 

Het stimuleren van eigenaarschap en creativiteit is daarom een belangrijk onderdeel van mijn werk. Ook ga ik uit van de ontwikkeling van het kind: wat is er nodig om nog meer uit hem of haar te halen. Ik ben constant op zoek naar dingen die dat stimuleren. Bijvoorbeeld door projectmatig werken. Of dingen ontwerpen en daar theorie aan proberen te koppelen. En natuurlijk met de Vakhavo!” 

Frits_Rabbering_Vakhavo

Vakhavo

In het schooljaar 2019/2020 is het Twents Carmel College met de pilot Vakhavo gestart. “De bedoeling van de Vakhavo is dat leerlingen ervaring opdoen in het brede spectrum van techniek. Daarvoor leren ze eerst basisvaardigheden op de verschillende ‘techniekpleinen’: Bouwen, Wonen en Interieur (BWI) en Produceren, Installeren en Energie (PIE). Vervolgens gaan ze stages doen bij bedrijven. Naast dat ze leren hoe het is om te werken, ontdekken ze ook wat ze leuk vinden, waar hun eigen interesse ligt, en leren ze in hun eigen tempo. Deze combinatie heeft veel toegevoegde waarde, omdat ze zo echt een beeld krijgen van het werkveld. Ook voor de leerlingen die naar het hbo willen is het waardevol, omdat ze daarna vaak in functies terecht komen waar ze bijvoorbeeld mensen aansturen op de werkvloer. Hoe mooi is het dat je dan weet hoe het echt werkt op die werkvloer: dan kun je betere opdrachten geven en betere inschattingen maken.“

‘De leerling mocht eindelijk doen waar die plezier in had; zijn ogen gingen weer stralen. Dat leerlingen weer in hun eigen kracht komen is echt enorm belangrijk. Dat kán Vakhavo bieden.’

Eerste ervaringen

“We hebben vorig schooljaar ervaring opgedaan met vijf leerlingen uit 4 havo. Zij hebben een half jaar technische basiskennis opgedaan. De bedoeling was dat ze later in het jaar een project bij een bedrijf zouden gaan doen. Net zoals veel dingen is dat helaas door Corona niet doorgegaan”. Gelukkig lukte het dit schooljaar wel: drie leerlingen zijn verder gegaan met Vakhavo in 5 havo en hebben dit schooljaar stage gelopen bij een bedrijf. Een van de andere leerlingen heeft na deze periode ontdekt dat verder leren via MBO beter bij hem past.
 
“Het is mooi te zien dat ze veel hebben geleerd van de stage. Onder andere om zelf aan te geven waar ze aan toe zijn, welke dingen ze willen leren en wat ze wanneer op willen pakken. Vaak zijn ze gewend te wachten tot iemand anders zegt dat ze iets moeten gaan doen. Nu ontdekten ze dat je in het werkveld zelf initiatief nemen gewaardeerd wordt. Het was echt mooi om te zien dat een aantal kinderen eindelijk konden doen waar ze plezier in hebben; hun ogen gingen weer stralen! Dat ze weer in hun eigen kracht komen is zo enorm belangrijk. Meestal zijn ze daardoor meer gemotiveerd en zitten ze beter in hun vel. Dat kán Vakhavo bieden.”

Pilot havo 3

Dit voorjaar is een pilot in 3 havo gestart met 28 leerlingen uit 10 verschillende klassen. De opzet is dat deze leerlingen Vakhavo kiezen in plaats van een van de reguliere vakken uit hun huidige pakket. “Het vakkenpakket sluit daarmee beter aan bij de kracht en kwaliteit van de leerling. Voor de Vakhavo volgen ze op woensdagmiddag technieklessen op de verschillende pleinen, om de basiskennis onder de knie te krijgen. Daarna werken ze projectmatig op die pleinen. Vanaf het begin stimuleren we creativiteit. Bij BWI beginnen ze bijvoorbeeld met het maken van een barkruk waarin ze hun eigen ontworpen 3D patroon op het zitvlak direct terugzien.”

“Hopelijk komt daar een klas uit die verder gaat met Vakhavo in 4 en 5 havo. Die leerlingen maken in 4 havo een keuze voor een van die pleinen en verdiepen hun kennis daarvan door middel van projectonderwijs. De volgende stap is zelf een bedrijf zoeken voor de stage in havo 5. Het mooiste is als ze hun profielwerkstuk daaraan kunnen koppelen, want dat begint dan echt te leven omdat je het in de praktijk doet.”

Niet voor iedereen

“Op de havo zie je verschillende soorten leerlingen. Grofweg een groep die de dingen met de hersenen aanpakt, zeg maar vwo-light-leerlingen. Er is een groep leerlingen die liever met hun handen leert. Die hebben veel potentie en die willen variatie. En er is een grote derde groep: de socio’s. Zij verbinden alles, brengen mensen zo bij elkaar dat iedereen doet wat ie leuk vindt. De Vakhavo zoals is ingericht voor de pilot is vooral voor leerlingen die graag leren met hun handen, die dingen willen creëren en uitproberen. Vaak ook leerlingen die op hun eigen manier hun leerdoelen willen bereiken, bijvoorbeeld op hun eigen tempo en volgorde, en die relatief veel last hebben van het keurslijf dat een lesrooster, met lessen van vaste duur, lesplanningen en lesdoelen hun oplegt.”

Klein beginnen

Het vernieuwen van onderwijs is een intensief proces, dat je op vele manieren kunt aanpakken. “Aan het eind van het schooljaar 2018-2019 sloot ik aan bij Havo van de Toekomst. Net voor de zomer is het project HvdT-Vakhavo goedgekeurd door de schoolleiding en vanaf toen ging het snel. Samen met mijn collega Marieke Rorink van de andere TCC-locatie ben ik met dit project begonnen. De eerste stap was de stuurgroep uitbreiden met Ard Athmer en Nico Kuipers van het PIE- en BWIplein van de vmbo-locatie. Samen hebben in het schooljaar 2019-2020 het onderwijsprogramma voor Vakhavo op onze manier uitgestippeld en zijn we begonnen met de eerste pilot. 
 
In die pilot zijn we begonnen met een klein aantal studenten. Zo konden we de tijd nemen en ontdekken wat er allemaal bij komt kijken. In die pilot is het vliegwiel echt op gang gekomen. Nu er 28 leerlingen in de volgende pilot zijn gestart is het project opgeschaald. Ook is de stuurgroep wat aan het veranderen, omdat in de deze fase andere skills en ervaring nodig zijn. Ik verwacht dat ook deze pilot een groot succes wordt. Daardoor hebben we genoeg momentum om in de komende jaren Vakhavo uit te rollen naar een onderwijsprogramma voor 1 op de 10 leerlingen op de havo.
 
Als ik nu terugkijk is het eigenlijk ontzettend knap dat we vakhavo zo snel van de grond hebben gekregen! We hebben bijvoorbeeld met twee verschillende culturen te maken omdat we nog op verschillende locaties werken, en de collega’s van die beide locaties moeten er wel in geloven. Een goede dosis koppigheid, eigenwijsheid en rebelsheid, heeft hierbij absoluut geholpen!”

Wanneer is het gelukt?

“De Vakhavo is al gelukt voor mij! De ervaringen van de eerste leerlingen laten zien dat ze er echt van opbloeien. Ze ontdekken weer wat ze zelf willen en vinden en ze krijgen een veel duidelijker beeld van wat ze willen gaan doen na de havo en wat daarvoor nodig is. Op deze manier kennismaken met het bedrijfsleven kán echt een eye-opener zijn.
Ook is de potentie van dit programma heel duidelijk; het kan zo doorwerken! Stel dat je voor Nederlands een brief moet schrijven, en dat het een brief mag zijn naar een klant van het bedrijf waar je stageloopt. Of dat je een mondeling mag doen over een machine waar je mee werkt. Of dat ik eerst met de kinderen naar de puntlasmachine loop voordat ik iets uitleg: dan is de impact zoveel groter. Ook de vakdocenten en schoolleiding van beide locaties zijn enthousiast, wat natuurlijk een belangrijke voorwaarde is!” 

Houd niet zoveel rekening met wat ‘men’ ervan vindt!”

Over de vraag of hij nog tips heeft voor collega’s die met onderwijsvernieuwing bezig zijn hoeft hij niet lang na te denken:

  • Het is een intensief proces, houd daar rekening mee. Begin klein en breid het steeds wat verder uit. Zorg voor een kleine groep enthousiaste en betrokken collega’s waar je mee begint, en breid deze uit wanneer de beweging groter wordt. 
  • Neem tijd om de leerlingen op de goede plek te krijgen en te monitoren of dat (nog steeds) zo is: dat is echt belangrijk!
  • Neem tijd om alle neuzen dezelfde kant op krijgen. Tenslotte heb je niet alleen met de leerling te maken, maar ook met de ouders, vakdocenten, schoolleiding, het bedrijf, etc. 
  • Kies voor persoonlijke contact in plaats van bellen of mailen. Zoek de persoon waar mogelijk op om wat af te stemmen, bijvoorbeeld een collega die de leerling in de klas heeft.

“Wat denk ik ook helpt, is dat ik koppig, eigenwijs en rebels ben, en ik van aanpakken hou. Zet gewoon de lijn uit, ga aan de slag en houdt niet zoveel rekening met wat ’men’ ervan vindt. Voor dat je het weet zit je vast aan allerlei regels en kaders waardoor het erg moeilijk wordt iets nieuws voor elkaar te krijgen. Liever 10 stappen te ver en dan 1 stap terug, dan andersom!”
 

Meer weten?

Wil je meer weten over de Vakhavo of heb je vragen over hoe je dat kunt toepassen in jouw eigen werk of school?

Gerelateerde artikelen

Meer weten?

Wil je meer weten over de Vakhavo of heb je vragen over hoe je dat kunt toepassen in jouw eigen werk of school?